БАУЫРҘЫ ҺОЛО ТАҘАРТА

Ҡан биреүсенең хикәйәте
Юғары уҡыу йортонда уҡыған саҡта, сараһыҙҙан (өйләнгәйнем, ике йәшлек сабыйыбыҙ үҫә), ҡан бирергә барҙым. Аҙ булһа ла аҡсаһын түләйҙәр бит. Ә минең йәш саҡ, әрме хеҙмәтенән ҡайтҡанға 2 йыл ғына, көс-ғәйрәт ташып тора. Тик шуныһы уңайһыҙ: 450 грамм ҡан тапшырғандан һуң бер ай ҡайтанан бирергә ярамай. Ә аҡса етмәй, йышыраҡ та бирергә булыр ине.
Ике-өс тапҡыр биргәндән һуң рәтенә төшөнә башланым. Баҡтиһәң, айына икене биреү мөмкинлеге бар. Терапевт тикшереүен сираттағы үткәндә даими килергә теләүемде белдерҙем. Табип тулыһынса тикшерелергә һәм махсус әҙерлек үтергә ҡушты. Һау-сәләмәт, уға һабан тағып, ер һөрөргә була, тигәнерәк йөкмәткеле белешмә килтергәс, ҡалаҡ һөйәге тирәһенә укол эшләп ҡайтарҙылар. Унан беләккә тағы берҙе ҡаҙанылар. Быныһы айына бер тапҡыр бирелә икән. Шундайҙы өсәү алырға кәрәк.
Өс айҙан һуң ҡанды тикшерҙеләр ҙә, титрҙарың яҡшы, ҡотлайбыҙ, ҡанды даими биреүсе булдың, тип ике аҙна һайын саҡырта башланылар. Студент кешегә, вәт, хөрриәт! Айына ике тапҡыр донор пунктына юлланам, башта сәй эсерәләр, унан ҡәҙерләп-хөрмәтләп ҡаныңды алалар, һуңынан төшкө аш менән һыйлайҙар. Уның эргәһенә ярты стакан ҡыҙыл шарап та бирәләр. Теләгәндәр эсә, теләмәгәндәрҙеке ике юл менән юҡҡа сыға: йә һалып тороусыға ҡала, йә шуны ғына көтөп торған "оҫта" донорҙар тамағына юллана. Икенсе осраҡты аңлатып китергә кәрәк. Ҡан биреүселәр араһында ул ваҡытта күпселекте йә эсеп эшкә бармағандар, йә "төшөрөргә яратыусылар" тәшкил итә ине. Башы сатнаған байтаҡ "донор" иртәнән пункт эргәһенә килеп баҫа. Ғәҙәттә, оҙаҡ йылдар шулай эштән ҡотолоп өйрәнгәс, уларҙың бында дуҫтары, таныштары ла байтаҡ. Терапевты үтә алһа, үҙе лә ҡан бирә, үтә алмаһа, шул тирәлә тапана, сыҡҡан берәүҙән: "Һин эсәһеңме?" – тип һорап тора. Кемдер өндәшмәй, икенсе берәү "эйе" ти, өсөнсөләре "юҡ" тип яуап бирә. Тегеләргә тап һуңғылары кәрәк тә инде, шунда уҡ: "Ә мөмкинме һинең шарабыңды мин эсәм?" – ти һалалар. Үҙеңә кәрәкмәгәс, бирәһең. Төшкә табан ундайҙар 4-5 кеше йыйылып китә. Баштары "төҙәлгән" ағайҙарҙың кәйефе яҡшыра, шунан улар урамға сыға ла ҡан биреп сыҡҡан һәр кемде "аулай" башлай. Маҡсаттары – ҡан өсөн түләнгән аҡса иҫәбенә һыйланыу. Нисек кенә көлкөлө күренмәһен, төркөмдөң "шөғөлө" һәр саҡ уңышлы тамамлана торғайны. Мин иһә баштараҡ: "Юҡ, мине ғаиләм көтә", – тип ҡотолор булдым. Аҙаҡтан танып, ундай һорау менән мөрәжәғәт итмәй башланылар, 100 грамм шарапты ғына бирә торғайным. Әйткәндәй, был төркөм төрлө психологик алымдар ҡулланды, кемде – яҡшы мөғәмәлә менән, бәғзеләрҙе ҡурҡытып, үҙ рәттәренә ҡушып алып китерҙәр ине. Башлап йөрөүсе ике-өс эскесене табиптар ҙа танып бөткән, бүлмәнән ҡыуып та торалар, милиция ла саҡырталар, тик йышылған төркөм көн һайын иҫереп таралышыуын дауам итә.

920 грамм ҡаныңды махсус ҡорамал аша үткәрәләр, плазмаһын һығып алалар, ҡалған ҡуйырыҡты тейешле шыйыҡса менән болғатып, система ярҙамында кире ебәрәләр. Плазмаға аҡса түләп, ике көнгә ял биреүсе белешмә тотоп ҡайтып китәһең.
Айырым мөнәсәбәттәр, организмыңдың даими күҙәтеү аҫтында булыуы, ғаилә көшөлөгөнә ярайһы уҡ аҡса инеп тороуы, һине даими донор тип таныуҙары оҡшап китте. Дәрестәрҙе ҡалдырған көндәрҙе шул белешмә менән ябып ҡотола торған булдым, сөнки ҡатыным да уҡый ине, баланы алмашлап ҡарарға кәрәк бит.
Шулай йылдар үтте, инде күптән эшләп йөрөһәк тә, даими ҡан биреүҙән туҡтағы килмәне. Хәҙер инде "Рәсәйҙең почетлы доноры" тигән исем ҡыҙыҡтыра ине. Әммә сираттағы ҡан бирергә барыуымда тикшереүҙе үтә алманым: бауырың бысранған, шуны таҙартҡас килерһең, тип оҙаттылар. Әгәр таҙарта алмаһаң, донорлыҡтан баш тартырға тура килер, тип тә киҫәттеләр. Ә уны нисек таҙартырға? Был һорауыма табип "Но-шпа" дарыуы, "Овесол" эсергә тәҡдим итте. Шулай эшләнем, тик бер айҙан һуң барыуға хәл үҙгәрмәгәйне... Иҫкә төшкән һайын йәнде өйкәп торған бәләнең сиселеше көтмәгәндә килде. Пенсионер ағай менән һөйләшеп ултырғанда, ул минең халыҡ ысулын белмәүемә бот сабып аптыраны. Ул өйрәткәнсә, иң тәү баҙарҙан һоло һатып алдым. Ике сөңкә һолоно йыуып, өс литрлыҡ быяла һауытҡа һалаһың. Өҫтөнә ҡайнатып һыуытылған, әммә йылымса һыу ҡояһың, өс-дүрт сәй ҡалағы шәкәр төшөрөп болғайһың да ярты тәүлек (12 сәғәт) бүлмәлә тотаһың. Мәҫәлән, иртән эшләнгән болғатманы кис йоҡларға ятыр алдынан эсергә ярай. Ҡалғанын һыуытҡыста һаҡларға кәрәк. Әсей башлаған кеүек тәм биргән шыйыҡсаны бер ай иртәле-кисле 100 – 150 грамм эсергә.

Бөтһә, шул уҡ һоло өҫтөнә тағы йылытылған һыу менән шәкәр һалып, шыйыҡса яңынан эшләнә. Уны дүрт тапҡырғаса ҡулланырға була. Һыуҙа оҙаҡ торған һоло, үҙенән-үҙе онға тарҡалып, бутҡаға әйләнә. Ундағы микроэлементтар, ҡанға күсеп, бауырҙағы бөтә булған бысраҡты тәбиғи таҙарта. "Овесол"ың ары торһон!
Инде мине хаҡлы ялға ебәрергә әҙерләнеп бөткән терапевтың аптырауының сиге юҡ ине. Серемде һорашып бер булды. Хәҙер бөтәһенә лә шуны тәҡдим итә. Сәләмәт булығыҙ!