Беслан: мәңге уңалмаҫ яра

Бынан 18 йыл элек, 2004 йылда, Төньяҡ Осетияның Беслан ҡалаһында Белем көнөндә       1-се мәктәптә аманатҡа алынған уҡыусыларҙы, уларҙың ата-әсәһен һәм уҡытыусыларҙы һөжүм юлы менән азат итеү башлана. Унда 333 кешенең ғүмере өҙөлә, тағы ла йөҙләгән кеше йәрәхәтләнә, ҡайһы берҙәре ғүмерлеккә инвалид булып ҡала. 

Байрам матур башлана...

Белем көнөндә бөтә балалар ҙа ата-әсәһе оҙатыуында ҡыуанып мәктәпкә юллана. Беслан ҡалаһы­ның 1-се мәктәбе уҡыусылары, ата-әсәләр һәм уҡытыусылар бай­рам­ға ихлас йыйыла. Тантанала матур теләктәр, йырҙар яңғырай. Нәҡ шул мәлдә “ГАЗ-66” йөк авто­мобиленә тейәлгән бандиттар килеп, уларға һөжүм итә һәм 1128 кешене әсирлеккә ала. Шартлат­ҡыстар ҡуйылған тығыҙ спорт залында тотҡондар өс көндө һыуһыҙ, ризыҡһыҙ уҙғара.

Террорсылар Чечен Респуб­лика­һынан федераль ғәскәрҙәрҙе сығарыуҙы талап итә. Ә инде ике аҙна ваҡыт үткәс, сепаратизм яҡлы кешеләрҙең лидеры Шамил Басаев был теракт өсөн яуаплылыҡты үҙ өҫтөнә ала.

Өс көн дауамында бандиттар менән алып барылған һөйләшеүҙәр һөҙөмтә бирмәгәс, федераль көс­тәр мәктәпте һөжүм менән алырға ҡарар итә. Террорсыларҙы юҡ итеү операцияһы 4 сентябргә ҡараған төндә тамамлана.

Ваҡиға шаһиттары һөйләүенсә, спорт залында ике шартлау  яңғы­рағас, балалар тәҙрә аша һикереп ҡаса башлай. Бандиттар уларҙың арттарынан ата. Ҡайһы берәүҙәрен мәктәп эргәһендә булғандар тәҙрә аша тартып алып өлгөрә.

Балаларҙың ни ғәйебе бар?

Штурмлау операцияһынан һуң мәктәптең спорт залында 100-ҙән ашыу кешенең мәйете табыла. Дөйөм алғанда, Беслан фажиғә­һендә 333 кешенең, шул иҫәптән 186 баланың һәм 147 бәлиғ йәш­тәге кешенең ғүмере өҙөлә. Бинаны һөжүм итеп алғанда 12 махсус хеҙмәткәр, 800-ҙән ашыу кеше йәрәхәтләнә.

Бөйөк Ватан һуғышында Бесландан бөтәһе 357 яугир һәләк булған, ә был терактта иһә өс көндә шунса кешенең ғүмере өҙөлә.

Беслан мәктәбендә һәләк бул­ған­дарҙы 5 сентябрҙә ерләй башлайҙар һәм иртәгәһенә лә ҡойма ямғыр аҫтында һуңғы юлға оҙатыу дауам итә. Ҡаланы ҡара ҡайғы баҫа...

Әсирлектә булған күп уҡыусы­ларҙың тәндәре яна, пулянан һәм ярсыҡтарҙан яраланалар, ә инде 100-ҙән ашыу кеше инвалид булып ҡала. Мәҫәлән, Марина Дучкоға ул саҡта 25 йәш булған. Ул улын һәм ҡыҙын мәктәпкә алып килгән. “Беренсе шартлау булғас та, ярсыҡ умыртҡа һөйәгемә эләкте. Табиптар “атлап китәсәкһең” тиһә лә, инде күпме ваҡыт үтте, аяҡҡа баҫа алманым. Төрлө ерҙәргә дауала­нырға йөрөнөм – файҙаһы юҡ”, – ти ҡатын.

Беслан фажиғәһенән һуң 3 сентябрҙе Рәсәйҙә Терроризмға ҡаршы теләктәшлек көнө тип иғлан итәләр.

Был фажиғә һуңғыһы булмаған...

Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Беслан мәк­тәбендәге ҡан ҡойош, күҙ йәштәре башҡаларҙы ҡурҡытыу маҡсатын тотҡан енәйәтселәрҙе туҡтатмай.

2005 йылдың 13 октябрендә Ҡабарҙа-Балҡар Республика­һының Нальчик ҡалаһында террор­сы­ларҙың 12 төркөмө бер юлы Рәсәй Эске эштәр министрлы­ғы, Федераль именлек хеҙмәте биналарына, “Т” үҙәгенә һәм сик буйы һағы частарына һөжүм итә. Һөҙөмтәлә бер ғәйепһеҙ 12 граждан, 35 милиция хеҙмәткәре һәм көс структуралары хеҙмәткәрҙәре һәләк була, 100 кеше йәрәхәтләнә, шул иҫәптән 85-е – тәртип һаҡлау органдары хеҙмәткәрҙәре. Боевиктарҙың 87-һе юҡ ителә һәм 50-һе ҡулға алына.

2006 йылдың 21 авгусында Мәскәүҙә Черкизов баҙарында шартлау яңғырай. Теракт арҡа­һында 14 кеше һәләк була, 61-е яралана.

2009 йылдың 27 ноябрендә Октябрьский тимер юлының 284-се километрында (Лыкошино ауылы эргәһендә) “Нева экспресы” тиҙйө­рөшлө поезы үткән саҡта алдан һалынған ике шартлатҡыс шартлай. Фажиғәлә 27 кешенең ғүмере өҙөлә, 150 пассажир зыян күрә.

2010 йылдың 29 мартында Мәскәүҙә “Лубянка” һәм “Мәҙәниәт паркы” метро туҡталыштарында ике террорсы-ҡатындың шартлатыуы һөҙөмтәһендә 41 кеше һәләк була, 88-е яралана.     

2011 йылдың 24 ғинуарында Мәскәүҙә “Домодедово” аэропортында, террорсының бомба шартлатыуы сәбәпле, 37 кеше һәләк була, 172 кеше зыян күрә.

2012 йылдың 3 майында Махачкалала ике автомобиль шартлай, уларҙың береһендә енәйәтсе ултырған. Теракт һөҙөмтәһендә 13 кеше вафат була һәм 100-ҙән ашыуы йәрәхәтләнә.

2013 йылдың 29-30 декабрен­дә Волгоград ҡалаһының тимер юл вокзалында шартлау яңғырай – 18 кешенең ғүмере өҙөлә, 45-е төрлө йәрәхәт ала. Иртәгәһенә иһә троллейбусты шартлаталар. Ҡор­бандар һаны 16-ға етә, 25 кеше зыян күрә.

2017 йылдың 3 апрелендә Санкт-Петербург ҡалаһында террорсы метрополитендың “Технологик институт” станцияһын шартлата. Унда 16 кешенең ғүмере өҙөлә, тағы ла 87 кеше һәләк була.

2017 йылдың 19 авгусында Сорғот ҡалаһында террорсы ете кешене бысаҡ менән яралай. Енәйәтсене полиция хеҙмәткәрҙәре юҡ итә.

Рәсәйҙә терроризмға нисек ҡаршы торорға?

Йыл һайын Федераль именлек хеҙмәте йәшерен экстремистик ячейкалар һәм юл ҡуйылмаған теракттар тураһында хәбәр итеп тора. Әммә бындай енәйәтте ҡылырға һәм илебеҙҙе ҡурҡытырға ынтыл­ған кешеләр әле лә бар. 2006 йылда ошондай ҡара уйлы бәндәләргә, төркөмдәргә ҡаршы көрәштә көс­тәрҙе туплау маҡсатында Милли терроризмға ҡаршы комитет раҫ­лана. Ул террористик һөжүм хәүе­фен кәметеү буйынса юғары етәк­селеккә тәҡдимдәр индереү өсөн яуаплы. Комитетҡа Александр Бортников етәкселек итә. Төбәк­тәрҙә терроризмға ҡаршы комитет­тың урындағы штабтары булды­рылған. Улар иһә иҫкәртеү йүнә­лешендә эш алып бара: иҫкәрт­мәләр сығара, халыҡ менән даими эшләй. Енәйәтселәрҙе ҡулға алыу һәм оператив эш менән элеккесә тәртип һаҡлау органдары шөғөл­ләнә.

Яман эштән алыҫ бул!

Экстремистик һәм террористик эшмәкәрлек менән шөғөлләнеү йәки илгә ҡаршы саҡырыуҙар өсөн ҡаты енәйәт яуаплылығына тарттырыу ҡаралған. Ҡыҙғанысҡа ҡар­шы, бындай кешеләр республикала ла осрап тора. Мәҫәлән, Бәләбәй ҡалаһынан 43 йәшлек ир “Бәйлә­нештә” социаль селтәре аша йәһүд­тәргә һәм дәүләт хеҙмәткәрҙәренә янап, экстремистик һәм террорис­тик эшмәкәрлеккә саҡырып, бер нисә тапҡыр яҙып сыҡҡан. Был ир, алдан уҡ Рәсәй Федерацияһының Енәйәт кодексы­ның 158-се статья­һының 2-се өлөшө, 166-сы статья­һы­ның 2-се өлөшө, 167-се статья­һының 1-се өлөшө буйынса енәйәт­тәр ҡылыуҙа ғәйепләнеп, хөкөм ителгән булған. Был юлы иһә уға ҡарата 280-се статьяның 2-се өлөшө буйынса (экстремистик эшмәкәрлеккә асыҡтан-асыҡ саҡырыу) һәм 205.2-се статьяның 2-се өлөшө буйынса енәйәт эштәре ҡуҙғатылған.

Шулай уҡ быйыл Стәрлетамаҡ ҡалаһынан 31 йәшлек иргә ҡарата Рәсәй Федерацияһы Енәйәт кодек­сының 354.1 статьяһының 2-се өлөшөнөң “в” пункты буйынса (нацизмды реабилитациялау) енә­йәт эше ҡуҙғатылды. Был ир нацизм идеяларын уртаҡлашып, уларҙы аҡлаған яҙмалар урынлаш­тырған, шулай уҡ Халыҡ-ара хәрби трибунал ҡарары мәғлүмәттәрен кире ҡағып маташҡан. 

Бөгөн Рәсәй ябай булмаған осор кисе­рә. Илдәге тотороҡлолоҡто һаҡлау, граждандарҙың именлеген тәьмин итеү дәүләт етәкселеге өсөн элеккесә ныҡлы иғтибар үҙәгендә ҡала, шуға ла төрлө экстремистик һәм террористик саҡы­рыуҙар менән сығыш яһаған, ошо йүнәлештә эшмәкәрлек алып бар­ған әҙәмдәрҙән йәмғиәтебеҙҙе аралау, яҡлау йүнәлешендә етди саралар күрелә.

Һанлы технологиялар, интернет заманында бындай саҡырыуҙарға ҡаршы тороу, әлбиттә, еңелдән түгел, әммә Именлек хеҙмәте һәм башҡа яуаплы көс структуралары уяулыҡты юғалтмай. Шул уҡ ваҡытта үҙебеҙгә лә хәүефһеҙлек хаҡында оноторға ярамай – төрлө шикле сайттарға инмәгеҙ, теркәл­мәгеҙ, уларҙың саҡырыуҙарын таратмағыҙ, бындай аҙымдан балаларҙы, йәштәрҙе һаҡларға тырышығыҙ. Вокзалдарҙа һәм башҡа йәмәғәт урындарында шикле әйбер, төргәк торғанын күрһәгеҙ, уға теймәгеҙ, яҡын бармағыҙ, шунда уҡ тәртип һаҡлау органдарына хәбәр итегеҙ.

Рәсәй – уртаҡ йортобоҙ, ундағы тыныс тормош, именлек һәр бе­ребеҙҙең үлсәп башҡарған ғәмәл­дәренә бәйле. Теракт кеүек ҡот осҡос фажиғәләрҙән Хоҙай үҙе аралаһын!

Автор: Рәмилә МУСИНА