"Өс башаҡ" (хикәйә)

- Туҡта, туҡта, Ҡашҡа-а...

- Ҡыҙым, һаташаһың, тор әйҙә. Ҡояш Сағылға күтәрелгәнсе баҫыуға бара һалайыҡ, – өләсәһенең ҡытыршы, шул уҡ ваҡытта йомшаҡ ҡына ҡулдары са- быйҙың башынан һыйпаны. Өҫтөндәге юрғанын асып, ейәнсәренең ҡулдарын өҫкә күтәрҙе. Үҙе тәне буйлап аяҡҡа табан йоҡоһон ҡыуҙы. – Үҫте-үҫте минең ҡыҙым. Ҙур булып үҫте-е...

- Ҡашҡаны телгә алып һаташтың, төшөңдә күрҙеңме?

- Ҡашҡа йылаҡҡа сапты. Күтен һикелтеп-һикелтеп сапты... юҡ булды... – Ҡыҙ күҙҙәрен ыуҙы. – Өләсәй, ул беҙгә киле ҡайтыл микән, ә-ә? Эх, атайым ғына ҡайтһын әле, Әбдләхимдән шундуҡ балып алыл ине... Вәғизә, ауыр һулап, ултырғысҡа барып ултырҙы.

– Өләсәй, мин Ҡашҡаның бәләкәй сағын күлдем, хәҙел бит ул ҙул үҫкән. Әллә ҡайсан әпкитһәләл ҙә мине таный. Мин бит уға балып бесән ашатам. Ҡайта ул беҙгә, атайым ҡайтҡас та ҡайта. Әле атайым юға- лып ҡына тола ибет. Мостафа бабай ҙа юғалғайны, ҡайтты бит. Мин дә бит юғалдым да, табылдым да...

– Трудодень яҙмайым. Саботажлыҡ өсөн баструк оҙатам! – тип сығырынан сыҡты Әбдрәхим. Тик уны береһе лә тыңламаны. Һуғыштан ҡайта башлаған ирҙәр хатта яғаһынан алды. Шул туҡтаттымы уны ҡырын эшенән, бүтән сәбәп булдымы, башҡаса өндәшмәне. Тик теш араһынан: «Күрһәтермен әле мин һеҙгә», – тип ыҫылданы. Шул ыҫылдауы байтаҡтарҙың баш осона балта элеп ҡуйыуға тиң ине.

– Йөрөмә! – тип екерҙе Әбдрәхим, – кәрәкһә, һыйырыңды ла тартып алырбыҙ. Улдарыңдың икеһе лә хәбәрһеҙ юғалған – плен тигән һүҙ ул. Һыйыр аҫрап, һөт, ҡаймаҡ һатып спекулянт итәһең. Башҡалар сепаратҡа йөрөй, уныһын да алдырам.

– Ни-нисе-ек... һинеңсә ярты ауыл ире плен төшкәнме ни, – тип иланы Вәғизә, – уларҙың рухтарынан, балаларынан оялыр инең, исмаһам.

– Оятымды мин аяғым менән бергә ҡалдырҙым, тубыҡтан киҫеп, – тине Әбдрәхим, ыҫылдап. Тәмәкеһен ныҡ итеп һурҙы ла, ергә лыстлатып төкөр- ҙө. Һуңынан махорка төпсөгөн сабыйға табан сиртте. – Ана шул көсөгөңдө ҡара, детдомға оҙатмаҫ борон...

– Тубығыңдан түгел, тазыңа тиклем оят ерең менән бергә киҫһәләр ҙә аңлай торған кеше түгелһең икән. Нимес һиңә бер пуляһын йәлләгән, – тине Вәғизә. Уның күкрәгендә ниҙер ҡайнаны. Уртын тешләне. Ауыҙына тулған ҡара ҡанды төкөрөгөнә ҡуша төкөр- ҙө. – Беҙҙә тигәндәй үҫтең бит, оятһыҙ. Быҙауҙы түгел, ошо сабыйҙың рәнйешен алдың, башыңа оло ҡара бәлә алдың һин. Беләм, Миләүшә килен улымды һайлағанға үсләшәһең. Эсеңдә ҡара йылан ята. Беҙҙең кеүек йәтимдәргә генә көсөң етә бит ул һинең.

– Уй-й, өләсәй, ҡомғанда һыу юҡ би-ит...

– Ҡана йылымысты һалайым, йыуын да, әйҙә, сеүәтәгә ҡатыҡ һалдым, алабута оно ҡушып көлсә бешерҙем, ашап ал. Ҡояш Сағыл тауына күтәрелгәнсе юлға сығайыҡ...

– Өләсәй, ә ниңә Күс юлы тигәндәл? – Бала ҡыҙыҡһыныуы әллә ҡайҙарҙан урап ҡайта, күҙ йомғансы әллә ҡайҙарға етә ала шул.

– Беҙҙең ата-баба аҫаба башҡорт булған...

– Ә кем ул аҫаба?

– Күп ерҙәре булған. Ауылда ҡышлағандар ҙа йәйен ошо юл буйлап Дим, Өршәк буйына күскән- дәр, көтөү-көтөү мал ҡыуғандар.

– Э-эх, минең шул саҡта йәшәгем килә. Мал күп, һөт тә күп. Ит-тә... – Хыял диңгеҙенә сумған сабый ҡапыл сирҡанып, етдиләнеп китте. – Ә ул саҡта Әбдләхимдәл быҙауҙалҙы талтып алмағанмы-ы?

– Юҡ, ҡыҙым, юҡ. Ул саҡта кеше малына ҡул һуҙғандарҙың ике аяғынан аҫып ҡуйғандар.

– Хи-хи-хи... – Ҡыҙға йән инде. – Атайым ҡайтһа, Әбделәхимдең дә ике ая... Бәй, уның бит бел генә аяғы бал. Ҡайһы еленән аҫыл икә-ән?

– Хәҙер, аҙыраҡ ҡына йөндәре кипһен дә, тамға һалырбыҙ, – ти өләсәһе.

– Өләсәй, – тип иламһырай ҡыҙыҡай, – йыйып бөткәндәл бит...

– Булмаһа, баҫыу сите буйлап атлайыҡ. Үлән араһында йәшеренеп ҡалыуҙарҙы бар.

– Ҡыҙым, күҙем бик күрмәй, ошо тирәне ҡара әле, - тигән булды.

– Өләсә-әй, баша-аҡ!

– Тәмле-е, – тигән булды.

– Икәү, өс-сәү...

– Ә-әбдл...

– Төрмәгә тығам һине, Вәғизә ҡарсыҡ!

– Атаҡ, хәҙер «апай»ҙан ҡарсыҡҡа әйләндемме ни, – ҡатын үҙен ҡулға алырға тырышты. – Минең ике улым һуғышта ятып ҡалды, шуны уйлар инең, исмаһам. Әсәйең менән йәштәш апайыңа екергәнсе, баҫыуға ҡара, урыу эштәре күптән тамам бында.

– Потеря йыйылмаған, бир башаҡтарыңды!

– Әбдрәхим, һин бит Вәсилем менән бергә үҫтең, бергә әрмегә алынып, фронтҡа киттең... Аҙ ғына булһа ла ошо сабый хаҡы бар, – тип инәлде Вәғизә.

– Хәбәрһеҙ юғалғас та... Тәүҙә һуғышта ла бергә бул- дығыҙ...

– Һаҙҙа ятып ҡалды Вәсилең. Уның кеүектәрҙе һалып, баҫма итеп сығып киттек, – тип ыҫылданы.

– Өләсәй, үлмә, өләсә-әй...

– Өләсәй, үлмә белүк, әйҙә, ҡайтайыҡ...

– Ы-ы... Хәҙер, хәҙер, ҡыҙым...

– Әбдләхим китте, әйҙә ҡайтайыҡ. – Ҡыҙ һыҡрап- һыҡрап илай. – Минең усымдан башаҡталҙы алып кеҫәһенә һалды ла...

– Өләсәй, ба-башаҡтал...

– Ҡуй, илама балам. Аш булып үтмәй, таш булып барһын. Хәрәм ризыҡ ҡорһағын ярып сығыр. Ә һин үҫерһең, уҡып кеше булырһың, уңған егеткә кейәүгә сығырһың, өй һалырһығыҙ, балалар үҫтерерһегеҙ.

– Өләсәй, ҡала әле, Ҡашҡа ҡайтҡан!

– Ыста, ни булған уға? Әйҙә, сығайыҡ әле, ҡыҙым... Ҡапҡаны асыуға, Ҡашҡа аҙбар эсенә инеп китте лә мөйөшкә һыйынды. Үҙе дер ҡалтырай. Һырт буйҙа- ры сыбыртҡы эҙенән ярылып бөткән, ауыҙ-морононан

– Малҡай, малҡай, ни булды һиңә?

– Өләс-әй, ҡыйнағандал би-ит...

– Вәғизә апай, – тине яңы ғына фронттан ҡайтҡан Ильяс, – үгеҙегеҙҙе салырға кәрәк. Ҡоторған ул...

– Бәй, минән алып киткәндә быҙау ғына ине бит.

– Еккегә килмәгәс, Әбдрәхим кәртә эсенә индереп сыбыртҡы менән яра башлағайны, бәйләгән арҡанын өҙөп, Әбдрәхимдең ҡорһағын ярҙы...

– Әбдрәхим үлде...

– Ә-ә... Ҡашҡа үгеҙҙе нишләтәһегеҙ? – Вәғизә саҡ шулай тип әйтә алды.

– Үҙеңә булһын...

Рәлис Ураҙғолов